هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) یکی از پرکاربردترین و در عین حال پیچیده‌ترین مفاهیم قرن حاضر است. این فناوری که در ابتدا تنها در داستان‌های علمی تخیلی جای داشت، امروزه به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره ما تبدیل شده است. از موتورهای جستجوی هوشمند گرفته تا خودروهای خودران، همه و همه مدیون پیشرفت‌های چشمگیر در حوزه هوش مصنوعی هستند. در این مقاله که شامل دو بخش است به بررسی تاریخچه هوش مصنوعی، از آغاز تاکنون و دسته‌بندی آن بر اساس دوره‌های مختلف خواهیم پرداخت.

دوره آغازین هوش مصنوعی (دهه 1940 تا 1950) / جرقه اولیه در تاریخچه هوش مصنوعی

دوره دهه 1940 تا 1950 را می‌توان به عنوان دوره آغازین تاریخچه هوش مصنوعی و شکل‌گیری ایده آن در نظر گرفت. در این دوره، با پیشرفت‌های چشمگیر در حوزه رایانه و الکترونیک، دانشمندان به این فکر افتادند که آیا می‌توان ماشین‌هایی ساخت که بتوانند فکر کنند و مسائل پیچیده را حل کنند. در این دوره، محققان به توسعه سیستم‌های خبره‌ای پرداختند که قادر به حل مسائل پیچیده در حوزه‌های خاص، مانند پزشکی و مهندسی، بودند.

رویدادهای کلیدی در دوره آغازین هوش مصنوعی:

• جنگ جهانی دوم و توسعه رایانه‌ها: جنگ جهانی دوم باعث پیشرفت‌های شگرفی در زمینه الکترونیک و رایانه شد. ماشین‌های محاسباتی قدرتمندی مانند ENIAC و Colossus برای رمزشکنی و محاسبات پیچیده نظامی ساخته شدند. این پیشرفت‌ها، زمینه را برای توسعه هوش مصنوعی فراهم کرد.
• مفهوم محاسبات همه جانبه: آلن تورینگ، ریاضیدان و دانشمند کامپیوتر انگلیسی، با ارائه مقاله خود در سال 1936 با عنوان “درباره اعداد محاسبه‌پذیر: یک کاربرد به مسئله تصمیم‌گیری”، مفهوم ماشین تورینگ را معرفی کرد. این مفهوم، پایه و اساس تئوری محاسبات مدرن را تشکیل داد و نشان داد که هر محاسبه‌ای که بتوانیم تصور کنیم، می‌تواند توسط یک ماشین انجام شود.
• تست تورینگ: در سال 1950، آلن تورینگ تستی را پیشنهاد کرد که به نام تست تورینگ شناخته می‌شود. در این تست، یک ماشین باید به گونه‌ای پاسخ دهد که یک بازجو نتواند تشخیص دهد که آیا با یک انسان یا یک ماشین در حال صحبت است. این تست، همچنان به عنوان یک استاندارد برای سنجش هوش ماشینی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• کنفرانس دارتموث: در سال 1956، گروهی از دانشمندان برجسته در کنفرانس دارتموث گرد هم آمدند. این کنفرانس، نقطه عطفی در تاریخ هوش مصنوعی محسوب می‌شود، زیرا در این کنفرانس بود که برای اولین بار اصطلاح “هوش مصنوعی” به کار رفت و هدف آن ایجاد ماشین‌هایی تعریف شد که بتوانند هر کاری که انسان می‌تواند انجام دهد را انجام دهند.

مفاهیم اولیه و چالش‌ها دوره آغازین هوش مصنوعی:

• هوش مصنوعی نمادین: در این دوره، محققان بر روی ایجاد سیستم‌هایی تمرکز داشتند که بتوانند با استفاده از نمادها و قوانین منطقی، مسائل را حل کنند.
• سیستم‌های خبره: ایده ایجاد سیستم‌هایی که بتوانند مانند یک متخصص در حوزه خاصی عمل کنند، مطرح شد.
• چالش‌های محاسباتی: در آن زمان، رایانه‌ها بسیار کند و گران بودند و حافظه محدودی داشتند. این محدودیت‌ها، پیشرفت در حوزه هوش مصنوعی را کند می‌کرد.

اهمیت دوره آغازین هوش مصنوعی:

دوره آغازین هوش مصنوعی، دوره شکل‌گیری ایده‌ها و مفاهیم اولیه این حوزه بود. دانشمندان در این دوره، پایه‌های نظری هوش مصنوعی را بنا نهادند و چشم‌اندازی روشن از آینده این فناوری ارائه دادند. اگرچه پیشرفت‌های عملی در این دوره محدود بود، اما ایده‌های مطرح شده در این دوره، الهام‌بخش نسل‌های بعدی محققان هوش مصنوعی شد.

در کل، دوره آغازین هوش مصنوعی، دوره رویاپردازی و شکل‌گیری ایده‌های بزرگ بود. با وجود محدودیت‌های تکنولوژیکی، این دوره، پایه و اساس توسعه هوش مصنوعی در آینده را بنا نهاد.

عصر طلایی هوش مصنوعی (دهه 1950 تا 1960)

آنچه  که تاریخچه هوش مصنوعی، دهه 1950 تا 1960 را می‌توان عصر طلایی هوش مصنوعی دانست. پس از کنفرانس تاریخی دارتموث در سال 1956 که برای اولین بار اصطلاح “هوش مصنوعی (AI)” به صورت رسمی به کار رفت و موجی از امیدواری و هیجان در جامعه علمی ایجاد شد. دانشمندان معتقد بودند که با پیشرفت سریع فناوری رایانه، ساخت ماشین‌هایی که بتوانند فکر کنند و مسائل پیچیده را حل کنند، دیگر یک رویا نیست. در این دوره، سیستم‌های خبره‌ای توسعه یافتند که قادر به حل مسائل پیچیده در حوزه‌های خاص، مانند پزشکی و مهندسی، بودند.

دستاوردهای کلیدی عصر طلایی هوش مصنوعی:

• سیستم‌های حل مساله: برنامه‌هایی مانند Logic Theorist و General Problem Solver توانستند مسائل منطقی را حل کنند و اولین قدم‌ها در جهت ساخت سیستم‌های خبره برداشته شد.
• بازی‌های کامپیوتری: برنامه‌هایی برای بازی شطرنج و چکرز توسعه یافتند که نشان از پیشرفت در زمینه تصمیم‌گیری کامپیوتری داشت.
• پردازش زبان طبیعی: تحقیقات اولیه در زمینه ترجمه ماشینی انجام شد و اولین تلاش‌ها برای ایجاد سیستم‌هایی که بتوانند زبان طبیعی را درک کنند، آغاز شد.

چالش‌ها و محدودیت‌ها عصر طلایی هوش مصنوعی:

با وجود تمام پیشرفت‌ها، چالش‌های زیادی نیز وجود داشت:

• محدودیت‌های سخت‌افزاری: رایانه‌های آن زمان قدرت محاسباتی بسیار محدودی داشتند و حافظه آن‌ها بسیار کم بود.
• نمایندگی دانش: دانشمندان با چالش نمایش دانش دنیای واقعی در قالب قابل فهم برای کامپیوترها مواجه بودند.
• انتظارات بیش از حد: امیدواری بیش از حد به پیشرفت سریع هوش مصنوعی، باعث شد تا برخی از پژوهشگران انتظارات غیر واقعی داشته باشند.

اهمیت عصر طلایی هوش مصنوعی:

با وجود چالش‌ها، عصر طلایی هوش مصنوعی بسیار مهم بود زیرا:

• بنیانگذاری مفاهیم پایه: بسیاری از مفاهیم و تکنیک‌های اولیه هوش مصنوعی در این دوره پایه گذاری شد.
• جذب سرمایه و توجه: این دوره باعث جذب سرمایه و توجه دانشمندان به حوزه هوش مصنوعی شد.
• ایجاد انگیزه برای تحقیقات آینده: دستاوردهای این دوره، محققان را برای ادامه تحقیقات و توسعه هوش مصنوعی تشویق کرد.

زمستان هوش مصنوعی (دهه 1970 تا 1980)

دوره “زمستان هوش مصنوعی” را می‌توان به عنوان یک دوره رکود در پیشرفت‌های این حوزه در نظر گرفت. این دوره که از دهه 1970 تا اواسط دهه 1980 به طول انجامید. با کاهش قابل توجه سرمایه‌گذاری و علاقه به تحقیقات هوش مصنوعی همراه بود.

دلایل پیدایش زمستان هوش مصنوعی:

• انتظارات بیش از حد: در دهه 1960، انتظارات زیادی در مورد پیشرفت سریع هوش مصنوعی وجود داشت. با این حال، محدودیت‌های تکنولوژی و پیچیدگی‌های ذاتی هوش، باعث شد تا دستیابی به این پیشرفت‌ها با کندی بسیار زیادی همراه باشد. این امر منجر به سرخوردگی و کاهش سرمایه‌گذاری در این حوزه شد.
• محدودیت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری: رایانه‌های آن زمان از نظر قدرت محاسباتی و حافظه، برای اجرای الگوریتم‌های پیچیده هوش مصنوعی بسیار ضعیف بودند. همچنین، نبود ابزارها و روش‌های مناسب برای توسعه هوش مصنوعی، پیشرفت در این زمینه را کند می‌کرد.
• مشکلات بنیادی هوش مصنوعی: در آن زمان، محققان با چالش‌های بنیادی در زمینه هوش مصنوعی مانند نمایش دانش و استدلال منطقی روبرو بودند. حل این چالش‌ها نیازمند رویکردهای جدیدی بود.

تأثیرات زمستان هوش مصنوعی:

• کاهش بودجه و نیروی کار: با کاهش علاقه به هوش مصنوعی، بودجه‌های تحقیقاتی و نیروی کار متخصص در این حوزه به میزان قابل توجهی کاهش یافت.
• تغییر جهت تحقیقات: برخی از محققان هوش مصنوعی، به حوزه‌های دیگر مانند علوم کامپیوتر نظری روی آوردند.
• ایجاد شک و تردید: زمستان هوش مصنوعی، باعث ایجاد تردید در مورد امکان‌پذیر بودن دستیابی به هوش مصنوعی در آینده شد.

خروج از زمستان هوش مصنوعی:

با پیشرفت‌های تدریجی در فناوری رایانه و توسعه رویکردهای جدید در هوش مصنوعی، به تدریج از اواسط دهه 1980 شاهد خروج از زمستان هوش مصنوعی بودیم. این امر، زمینه را برای ظهور مجدد هوش مصنوعی و پیشرفت‌های چشمگیر در دهه‌های اخیر فراهم کرد که در بخش دوم این مقاله به آن خواهیم پرداخت.